الشافی فی شرح الکافی (کتاب)

الشافی فی شرح الکافی کتابی به زبان عربی نوشته ملاخلیل قزوینی (درگذشت: ۱۰۸۹ق). این کتاب، شرح مفصّلی است بر کتاب کافی ثقة الاسلام محمّد بن یعقوب کلینی که به دستور خلیفه سلطان حسین مرعشی (متوفای ۱۰۶۴ق) نگاشته است. قزوینی، تنها اصول کافی و کتاب الطهارة از فروع کافی را شرح نموده و موفق به اتمام آن نشده است.

درباره مؤلف

مُلا خَلیل بن غازی قَزوینی از عالمان شیعه در قرن یازدهم قمری و اهل قزوین است. از اساتید مشهور او می‌توان به میرداماد و شیخ بهایی اشاره کرد. ملا خلیل، مدتی تولیت آستان عبدالعظیم حسنی را عهده‌دار بود و به علت حکم تحریم نماز جمعه برکنار شد. از دیگر ویژگی‌های او، گرایش به اخباریان و مخالفت با فلاسفه و اجتهاد بود. علیرغم این روحیات و ویژگی‌ها، آنچه در بیان معاصران ملاخلیل قزوینی ذکر شده، همگی در تمجید مقام علمی او بوده است.

انگیزه تألیف

ملا خلیل این شرح را به دستور خلیفه سلطان حسین مرعشی (متوفای ۱۰۶۴ق) - که هم‌درس ملّا خلیل بوده - نگاشته است و از آن‌جایی که ملّا خلیل قزوینی، مسلک اخباری داشته، انگیزه خود را در تألیف این کتاب، وجود اشکالاتی در برخی از شروح الکافی می‌داند که به زعم وی، منشأ آن، ورود برخی آرای فلاسفه و معتزله به حوزه علوم حدیث است. به همین جهت، تلاش می‌کند که با اعتماد به دسته‌ای از آیات قرآن و بدون بهره‌گیری از استدلال عقلی، به تفسیر معانی حدیث و برخی متشابهات آیات بپردازد.

او شرح کتاب التوحید را در ذی حجه ۱۰۵۷ق در مکه و در جوار کعبه به پایان رسانده است.

روش و ساختار کتاب

شرح با مقدمه‌ای از دبیر کنگره بین‌المللی شیخ کلینی آغاز شده و سپس محقق، در مورد شخصیت و آثار شارح و زندگانی او قلم زده است. در ادامه متن کتاب الکافی شرح می‌گردد.

از ویژگی این شرح، تفسیر آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت است، که شارح توانسته، به نتایجی در خصوص اثبات امامت علی(ع) و ائمّه معصومین نائل شود. همچنین در این کتاب، به شرح و توضیح لغات غریبه، ضبط صحیح اسما، اماکن، روات و... پرداخته شده و شناسایی برخی رجال سلسله‌سند و نسخه‌شناسی‌ای بر کتاب انجام گرفته است.

به عقیده مؤلف، تعدادی از شروح اصول الکافی، مشتمل بر اشکالاتی است که منشأ آن، ورود برخی از آرای فلاسفه و معتزله و نیز برخی اجتهادات مخالفان در جوامع اوّلیه روایی اصحاب امامیه (اصول حدیثی) بوده است. هر گرو در حلّ مشکلات و تفسیر مبهمات، بدون اعتماد به محکمات، صرفاً به آرای شخصی خود استناد و اعتماد کرده‌اند و هر طایفه، خود را امام و مقتدای خویش قرار داده‌اند. از این رو، وی در این شرح، تلاش دارد بدون بهره‌گیری از آرای ظنّی و استدلالات عقلی، بلکه با اعتماد به محکمات آیات، به تفسیر و شرح برخی متشابهات بپردازد. در این رهگذر نیز، به نتایج جالبی در خصوص اثبات امامت امام علی و دیگر ائمه اطهار دست یافته است که می‌توان آن را ویژگی بارز این شرح دانست. چنانچه گفته شد از ویژگی این شرح را می‌توان به تفسیر آیات و روایات اشاره کرد. مؤلّف در تفسیر آیات قرآن از شیوه کلامی، بهره گرفته است.

نسخ و چاپ

در فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث شیعه، تعداد ۴۶ نسخه از این شرح معرفی شده است.

نشر دار الحدیث به انتشار این کتاب اقدام کرده است.

پانویس

منابع

• قزوینی، خلیل بن غازی، الشافی فی شرح الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.
• الشافی فی شرح الکافی، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۲۴ اسفند ۱۳۹۹ش.